۱۴۰۲ تیر ۷, چهارشنبه

Bak Sohrab! Bizi Dinliyor İstanbul*

 

Arabanın arka koltuğunda oturmak beni hep ağlatmıştır. Çocuksu bir bakış açısından ya da eğlenceli bir anlamda değil, fazlasıyla karanlık bir hissiyat aslında. Arabamı, araba sürmeyi ne kadar özlediğimi hatırlamıyorum bile, ama genelde önde oturduğu kişi yani şoförün yanında oturduğunda insan ne de olursa küçük şirin bir görevin başında hisseder kendisini boşu boşuna. Ama arkada dünyanın hüznüne maruz kalıyorsun sanki. İstanbul’un ışıkları parlıyordu uzaktan. Acaba hangi binaydı. Gülümsüyordun. İstanbul’u dinliyorum yazmıştın daha sonra, gözlerin kapalıydı değil mıydı bilemiyorum; sadece arka koltuğun Kasım yağmuruna maruz kalan bir pencere kadar ıslak-bulutlu olduğunu düşünüyorum. Daha şimdiden soğuk havaları özledim. Ada çok kalabalık, sanki gitmiş o güzelim tenha sokaklar boş evler, yerini ne pahasına olursa olsun tatil yapmak eğlenmek isteyen insanlar doldurmuş. Eriyorum, boşalıyorum bir çocuğun elindeki bir balon gibi. geçen yaz da böyleydi sanırım. İnsan unutuyor. Aynı benim senin İstanbul’un ışıklarına nasıl baktığın unuttuğum gibi, gözlerini unuttuğum gibi, kapalı değildi ki gözlerin, belki çok fazla kelebek vardı, sürekli gözlerine konmak istiyorlardı, sürekli benim alnımda bir vadi açmak istedikleri gibi. Kaybolduk, gürültülü bir ziyafetin sonundaki oyuna doymayan bir çocuk gibi. Kitaplarım çıkıyor, Melekût’un çevirisi de bitti bugün; annemi gördüm, elleri daha da yaşlanmıştı, titriyordu, bakamıyordum. Dün uzun zamandır 37 yaşında olduğumu sandığımı anladım, hesap yaptım 35 çıktı, doldurmamışım bile. 5 yaşında bile yaşlı hissetmiyor muydum ki? Sohrab’ın dediği gibi. İçimden garip bir şekilde sevdiğim tek İran’lı sinemacı. Doğum günü bugün. Sanırım o yüzden ansızın yazmaya başladım zaten. Bir de arabanın arka koltuğu yüzünden. Sohrab’ın asırlarca yerinden kalkmayan demiryolu makasçısı yüzünden. Ya da ne demişti, ne yazmıştı daha doğrusu, bir filminin köylü olan çocuk oyuncusunun annesi, yıllar sonra Almanya’da olan yönetmene yazmıştı bir mektupta: “Sohrab! Ey dünyanın bigane kasabalarında sergerdân olan sevgili yavrum!” Daha az içmeliyim aslında. Yapamıyorum. Saksı alıp kaç bitkimi değiştirmeliyim, martıları beslemeliyim, uçtu uçacak yavruları neyse ki, ebeveynler çok beklediler, aynı arkadaki evin kedisi Sabır’ın bana uzun uzun bakıp beklediği gibi. Ona Ava’dan geri kalan sucuğunu alıp getirdim, veririm bir ara. Tabii Rocky orada olmazsa, onun payını kapmazsa. Rocky çok serseri, üstelik German Shepherd. Gürcistan’a gitmek istiyorum. Hamlet içimi parçaladı o gün. Gürcü Hamlet tabii. Şili’nin uçak biletleri çok pahalı. Ariel Dorfman’ı bütün kanlar ve kederleriyle orada bırakmalıyım sanki şimdilik. Tiflis’e gidip şarap içmek istiyorum, seni unutmak istiyorum, kendi toprağımı de. O kadar acıya dayanılmaz, ben dayanamam daha doğrusu. Anet hanım çok tatlı, acaba onun annesi nasıl toprağını unutmuş, toprağı burası değil mı ki zaten? Toprak bizi nasıl unutur acaba? Şimdi ben hâr bir karanlık gecesi o sarı haremin karşısından geçersem Haşt-Beheşt beni hatırlar mı? Sarayların karanlık yanı beni hatırlarlar mı? Kuyuların boğazları, yaşlı kâri dedenin sesindeki hüzün beni hatırlar mı? Müthiş bir endühla karabatakları bana anlatan Bandar-Torkman’daki avcı beni hatırlar mı? Çoban Ata’nın uçurumundaki çalıya bağladığım dilek, onun adını öğrendiğimde onun adına, onun karlarına doğru gülümsediğim Savalan’ın yanındaki küçük dağ, annemin kucağındayken Gorgan ormanlarında karşılaştığım o ayı, Likya Yolu’ndaki sedirler, Altındere’deki kayalıklar, bunlar beni hatırlar mı? Bizi hatırlar mı? İstanbul beni dinliyor mu? Gözleri kapalı mı? Sen beni duyuyor musun? Arka koltuğa oturmuşum bak, kucağımda bir martı, gözlerimde bir sedir, yağmuru bekliyorum.

 

28 Haziran 2023
Büyükada

 

*İstanbul'u dinliyorum, gözlerim kapalı (Orhan Veli Kanık’ın bir şiirinin başlığı)

۱۴۰۱ دی ۲۳, جمعه

چرا شد محو از یاد تو نامم


چند ساعتی از نیمه‌شب گذشته، باران بی‌امان می‌بارد و چراغ‌های استانبول در ساحل روبرو می‌لرزد. حالا دیگر درست ده روز است که به این سرای تازه آمده‌ام. بعد یک سال و نیم دربدری، خانه‌ی تازه. زبان تازه و کهنه و مردمان غریب و آشنا، مثل هر کجایی که بودم شاید. نمی‌خواستم بنویسم، اصلا نمی‌خواستم به فارسی بنویسم. آیا اینهمه رنج در یک زبان کافی نیست؟ چطور می‌شود به فارسی نوشت و چطور می‌شود حتی نوشت دیگر. برای چندمین شب پیاپی از کابوس و هق‌هق بی‌خوابم. به فارسی خواب می‌بینم، می‌دانم که به فارسی خواب می‌بینم و مگر اینهمه بغض در یک زبان چطور بگنجد؛ یا در زبان دیگر. دیشب خواب دلبند دور و نزدیکی بود که می‌دیدم. خواب می‌دیدم که با من مهربان است، عزیزم می‌دارد و می‌دیدم که متاسف و عاجزیم، و هر دو از چیزی که بر ما گذشته، تاریک. حالا هم ده دقیقه‌ای می‌شود که از کابوسی دیگر، از شاید هولناک‌ترین و عمیق‌ترین بختکی که در عمرم _عمر فردی با شب‌های بی‌شمار از بختک و کابوس_ تجربه کرده‌ام به دنیای زندگان بازگشته‌ام. در این یکی در عجز ِبختک با چشم‌های باز در تاریکی ابعاد خانه را نمی‌شناختم، هیچ نمی‌دانستم کجاست اینجا و من کجایم و فقط لحظه‌ای در تاریکی سایه‌های خواب و بیداری الینه را شناختم که دخترک هم مثل همیشه سعی می‌کرد با قلب ساده و مهربانش یاری کند. چیز بیشتری یادم نمانده آنقدر که وحشت ِشاید بیش از پانزده دقیقه فلج کامل، درونم را تهی کرده بود. تنها مرور علاج‌های همیشگی، تمرین ِمدام کمک گرفتن از تنها عضلات ارادی فعال که پلک‌ها هستند؛ و بعد به‌زحمت بیداری، و سپس مرگ: آن میل شیرین و آن هولیای افسون‌گر که در سایه‌روشن زندگی‌ام ایستاده در تمام این سال‌ها و حالا نیز از همانجا از درون همان مغاک دعوت‌گرش بی‌صدا نگاهم می‌کند با چشم‌های بسیارش. چشم‌های آشنای غریبه‌ها. صبح‌ها که می‌روم برای دویدن می‌ترسم توی آینه نگاه کنم راستش. هر بار هر صبح، در ساعت تازه‌ای که قرار است فرح و سرزندگی بیاورد برایم، نزدیک است دوباره روی زانوهایم فرو بریزم. یک روپوش ورزشی دارم درست مثل مال او: محمد مرادی در آن آخرین ویدیو ـ که تا روزها جرات نمی‌کردم ببینم - بر تن داشت. ولی چرا با همان رنگ و همان خط شبرنگ روی شانه. آیا او هم می‌دوید؟ نگاه نمی‌کنم توی آینه. نه برای منجی نه برای امید، نه هیچ. بعد می‌روم بیرون، هوای تازه‌ی صبحگاه جزیره با بوی کاج‌ها و سروها و پونه‌های باران‌خورده. با دست‌هایم کوچکم به جهان می‌آویزم و می‌خواهم که زنده بمانم. برمی‌گردم، برمی‌گردم تو نسرین بودی. یاد این می‌افتم ناگهان. برمی‌گردم تو محمد بودی. حالا نوبت اوست. آن محمد دیگر، که یتیم بود و حلق‌آویز شد. و چشم‌هاش. چشم‌های اینهمه بیقراری و زجر. چه غریبیم در این دنیا. مگر چه می‌خواستیم جز زندگی؟ کجا فرار کنم. آن سر شریف و آن نیم‌رخ متمایلش و غربتی که از هر عکسی استخوانم را می‌سوزد. که در افیون و الکل هم غرق نمی‌شود. در بی‌مکانی هم فرو نمی‌رود، نیز در دوست و آشنا و عزیزی که می‌خواهی ببینی و نمی‌توانی که می‌خواهی بگویی و بخندی و حرف بزنی و نمی‌توانی و نمی‌توانی بگویی که چرا نمی‌توانی چرا بعد دو سه جمله از هرکسی فرار می‌کنی یادت نمی‌آید زندگی چه بود و چرا با وجود آن آبان سیاه و آن تلخی مرگباری که شد که برگردی چون مجبور بودی به زیبایی و آزادی، و چون تمام عمر دنبال خط سرخ عشق راه کوچه‌ها را گرفته‌ای و به دشت‌ها و کوهستان رسیده‌ای دست‌آخر، چون مرگ نیستی تو رفیق تاریکش و راوی آن چشم‌هایی. چشم‌های زیبای جواد و چشم‌های آن همه چشم که نمی‌توان حتی به نوشتن و گفتن‌شان فکر کرد. بعد اسم آن کتاب است که هی توی سرم می‌چرخد. هر دقیقه‌ای یک بار تکرار می‌شود، خداوندا، چرا نام این کتاب؟ که می‌خواهم برایش بنویسم آخر چقدر شعر زیبا و دردناکی برداشته‌ای گذاشته‌ای جای اسم این کتاب. مثل همان یکی همان دیشبی که روی دیوار بود و از کوه‌های آواره‌ی کوردستان آمده بود و از دیار ِبکر خورشید و از خاور این‌ها و باختر ما، و می‌گفت آمده استانبول برای نوازش مرغ‌های دریایی و آخرش تابوت‌اش روانه‌ی آب‌های شرق شد. دلم می‌خواست از آن کوه‌ها بالا بروم، دلم می‌خواست از آن کوه‌ها که حالا در تاریکی بی‌معنای این جهان گویی تنها حقیقت موجود است بنویسم اما نمی‌توانم. نه می‌توانم، نه من مبارزم. نه می‌توانم تحلیل‌های خوب بکنم نه می‌توانم منطقی باشم نه نیرومند و بالغ و از پس اینهمه دلم دست یاری می‌خواهد. دلم آغوش تمام مردمان آن سرزمین را می‌خواهد و اشک. ما شکستگان این سال‌های سیاه و مادر، که چه مفهوم غریب و همدرد و نجات‌بخشی می‌شود در چونان لحظاتی، و آن مادران سیاهپوش، و سروهای جوان، و سمیرا که دوباره با صدای اندوهبارش می‌پرسد مادر آیا زمستان امسال هم برف، آرام و بی‌صدا می‌بارد روی سر دنیا؟

اما کسی نیست. تنها سیل آدم‌ها با نگاه‌های تهی و حرف‌های یکجور. آدم‌هایی که نمی‌شود فهمید چطور می‌خندند و فراموش می‌کنند. چطور حرف می‌زنند و چطور نمی‌افتند و نمی‌میرند و تمام نمی‌شوند. آیا من هم این رسم ِادامه را بلدم؟ آیا فراموش خواهم کرد؟ آیا بازمی‌گردم به خندیدن در خانه‌ی تاریکی؟ نمی‌دانم. برای رنج نامی می‌گذارم و در زبانی شکلش می‌دهم. نمی‌شود، نمی‌توانم. نمی‌خواهم کم بیاورم. برای آن چشم‌ها که زندگی را به‌شان بدهکارم. گرچه لحظه‌ای بعد از نوشتن این دلم بخواهد بالا بیاورم روی خودم یا تکه‌ای از خودم را بالا بیاورم لااقل. پیکرم چقدر سنگین است.
استکان سوزان الکل به‌دست می‌روم توی تراس. چراغ‌های اسکله در سرمای اشک می‌لرزند. می‌روم بالا و به مرغ‌های دریا سلام می‌دهم. محمد حسینی. چرا شد محو از یاد تو نامم.


سحرگاه سیزدهم ژانویه‌ی دوهزار و بیست و سه
بویوک‌آدا ـ خانه